موسیقی فارس- منصور علیمرادی: ترانه هاي كبود «عنوان آلبومي از موسيقي جنوب كرمان» است كه با نوازندگي عماد توحيدي و حسين نظري در مركز موسيقي حوزه هنري منتشر شده است و نگرش آن به نوع ارائه موسيقي نواحي از سوي منتقدان موسيقي مورد استقبال قرار گرفته است.دو يادداشت از منصور عليمرادي ، نويسنده و پژوهشگر و قانع خوش نمك، منتقد موسيقي را در ادامه مي خوانيد:
ترانه هاي كبود«موسيقي رنج هاي باشكوه نياكان»
1.در کرانههای رود باستانی هلیل، که از ارتفاعات جنوب کرمان کهن سرچشمه میگیرد و به حوزهی آبریز جازموریان میپیوندد، از دیر سال مردمانی زندگی میکنند با تنوع اقلیمی، فرهنگی و شیوهی زیستی که همواره تاریخ، تمدن،ادب،هنر و میراث معنوی ایران زمین وامدار آنهاست.بخش مهمی از این ناحیه را اقلیم «رودبار بزرگ» در برمیگیرد که نواحی رودبار جنوب، فاریاب،کهنوج،منوجان،قلعهگنج بخشهایی از جیرفت و عنبرآباد را شامل میشود.رودبار زمین به دلیل همجواری با استانهای هرمزگان و بلوچستان همواره در تبادلی فرهنگی با این دو ناحیهی همسایه بوده است. علاوه بر ساکنان باستانی دشتها و جلگهها و کوههای جنوب کرمان، به دلیل مرغزارها و مراتع بیبدیل، خاک فراخ نعمت و آب فراوان در کرانههای رود هلیل به عنوان بزرگترین رود جنوب شرقی ایران، در طول تاریخ نیز اقوام و قبایل بسیاری از سراسر ایران به این نواحی کوچ کردهاندکه با خود آداب،اشعار و موسیقی ویژه خود را به این ناحیه آوردهاند.
2.رودبار زمین وادی ساز و سرود کرمان است سامان ترانههای شبانی، آوازهای ساربانی و اقوال عیش و نشاط و رقص، موسیقی رودباری، از دل یک فرایند فرهنگی کهن میآید و به لحاظ غنا در ترانه، تنوعساز، شیوههای آوازی، آداب و ادب شفاهی آئین و مناسک، سرزمینی بیهمتاست، برای نمونه میتوان به لیکو(دهو) خوانی اشاره کرد که مقام و سبکی حیرتانگیز در موسیقی نواحی ایرانی است. لیکو شعری است پنج هجایی، موزون ومقفا که ادامه ی سنت اشعار هجایی مانند خسروانی و لاسکوی در ایران باستان است و درکنار دیگر گونههای اشعار محلی با سازهایی مثل«چنگ»(قیچک)، «چنگ قوطی »،«یه روتی»، «نی شبانی» «سورنا»،«بلبون»،«نی جفتی»،«نی مشکی» و با همراهی سازهای کوبهای «دهل»(بدنه چوبی و فلزی)،«جره» و «تمبک محلی»و «تمپو» خواند میشود.
به طور کلی میتوان موسیقی نواحی رودباری را به هفت بخش عمده تقسیم کرده که «فواد توحیدی» پژوهشگر موسیقی نواحی ایران برای نخستین بار بر روی موسیقی این ناحیه و مناطق دیگر استان کرمان تحقیقات جامعی انجام داد.
شَیر: سرودهای رزمی و روایی که در ستایش فرمانروایان محلی یا قهرمانان نبردهای قومی ساخته شده است سرودهایی مثل: «کامران»، «عبدالحسین»،«جنگجو»،«دوراندیش»،«کیا و سدو»، «میرکنبر و میرشهسوار» و…
لیکو(دهو): که با سبکها و شیوههای آوازی مختلف مثل:«تسکین»،«دیکن»،«دهو زهرا»، «زهیروکی» خوانده میشوند.
راه: ترانههای شادمانی مثل:«هلو هالو»،«سکینه»،«سریاو گونال»،«پای تُم توجُن»، «کلات ضرغام»،«شاهونی شاه مُگونِن» و … که عروسیها، جشنها و مجالس شبنشینی همراه با ساز سورنا، چنگ، نیشبانی و… خوانده میشوند.
مورک (مویه):آوازهایی که در رثای مردگان و بیشتر در مجالس ندبه بلادیدگان خوانده میشوند و اغلب قالب «لیکو»، «رباعی» و «دوبیتی» دارند.
کُردی: فهلویات، دوبیتیهای عاشقانه، سنت کردیخوانی در جنوب کرمان از تنوع بسیاری برخوردار است. مثل:«کردی بالاوُلاتی»، «کردی رودباری» و…
مجلسی: اشعاری که بیشتر رویکردی رسمی و بزمی دارند و از منظومههای : «شاهنامه»، «خورشیدو فلک ناز»، «خرم و زیبا» «سبز پری»و … با شیوههای آوازی متنوع خواند میشوند.
لالایی:علاوه بر لالاییهای محلی که به زبانها،گویشها و لهجههای متداول در منطقه خوانده میشوند، رباعی و دوبیتیخوانی نیز در شیوههای لالایی خوانی جنوب کرمان رواج دارند.
3.«ترانههای کبود»، مجموعهای است از هر آنچه که کبودی را به ذهن متبادر میکند.ترانهها و تصانیفی معروف که در نواحی رودباری رواج دارند. نغماتی که هموارهی تاریخ در آیینها و مراسم مردمی و مجالس حکمرانان محلی، دوستداران بسیار داشته است و در عین نشاط ظاهری، حامل رنجهایی عمیق است. کبودیهایی که شرح هجر جانسوز عاشق و معشوقی… مرثیه جان باختن سالاری پاکباز…دلخونی پدری در فرستادن دردانهاش به خانه بخت در غربت و یا سرشکستگی ناشی از فقر دخترکی بینوا در شب عروسی و … است. ذات زندگی دشوار بیابانی، تنهایی عمیق و رازوارانهی شبانان و ساربانان در قلب شبهای رودبار و جازموریان و پندارهای غریب اهل جلگه را در نغمات این مجموعه خواهید شنید.
امتیاز ویژه این اثر حضور دکتر«عماد توحیدی» هنرمند برجسته و شهیر موسیقی ایران است که «گزیده کار» و «کم انتشار» است. او با نبوغ هنری ودرک والای زیباشناسانهای که در جای جای آثار او از آلبومهای«کولی کوبی» و «قلندروار»، «نی نامه»، «رقص قطره» و «سرزمین آفتابگردان» و … تا «ترانههای کبود» قابل ردگیری و شناسایی است با طراحی دقیق ریتمها، سازبندی متنوع و اجرای زیبای شمار قابل توجهی از سازهای کوبهای، همسو با دیدگاههای خاص خود و همچنین فرهنگ موسیقایی منطقه، فضایی لبریز از جوهر شور و شعور به قطعات بخشیده است… و «حسین نظری»که خود هنرمند نامی منوجان است و سالیان بسیاری با «چنگ»(قیچک) وآواز خود راوی ترانههای سرزمینش بوده است.او با شناخت عمیقی که به واسطهی زیستن در منطقه و آشنایی نزدیک با زبان، ریشهها و احوالات فرهنگی این زیست بود دارد و همچنین تسلط و تبحرش در اجرای موسیقی رودبار و مناطق همسایه، ترانههای این مجموعه را گرم و به یادماندنی اجرا کرده است.
«کبود» رنگ دردی است با وقار که از درآمیختگی شرمی مشرقی با نجابت و بغض به خون ننشسته و بر خویش سرپوشی از رنگ نهاده است.
ترانههای کبود، آهنگ هایی است برای آنات کبود آدمی… برای عشقها و رنجهای مردمان باشکوه فلات ایران
منصور علیمرادی(نویسنده و پژوهشگر)