بهانگیزهی زادروز «صادق چراغی»، موسیقیدان و موسیقیپژوه
موسیقی فارس-محمدرضا ممتازواحد: فارغ از زندگیِ ماشینی امروز و ازدیاد دردها و آلامِ جسمی و روحی انسانهای عصر حاضر، بلای جهانگیرِ «کرونا» نیز، دردی دیگر بر دردهای دیگرِ بشری افزود.
فارغ از خودِ این ویروس و بیماری سختش، آثار و اثراتِ ترس از سرایت و یا تأثیر و تأثراتِ ناشی از قرنطینگی و حتی رعایت بهداشت و ضدعفونیها که این آخری، بسیاری را دچار وسواس ذهنیِ توأمان با وسواسِ رفتاری نیز کرده است.
بههر طریق گویا این ویروسِ موذی، دستبردار نیست و نه تنها ما ایرانیان که همهی جهانیان باید با حفظ آرامش روحی و رعایت پروتکلهای بهداشتی، حالاحالاها با این شرایط خود را وفق دهیم.
بیشک و بیتردید، یکی از روشهای تسکیندهندهی ذهن و متأثر از آن، جسم؛ شنیدنِ موسیقی است. اینکه هر ایرانی متناسب با ذائقه و سلیقهی شنیداریاش، لحظاتی از روز و بهویژه شبِ خود را بهشنیدن موسیقی مورد علاقهاش اختصاص دهد. هیچ اجباری هم در شنیدنِ کدام سبک و ژانرِ موسیقی در کار نیست و هر شخص، بهفراخورِ سلیقه و میلِ شنیداریاش مختار و صاحباختیار است.
ولی حقیقتاً بایستی اذعان داشت که همهی گونههای موسیقی نمیتوانند تأثیرات مثبتِ ذهنی و سپس جسمی را منجر گردند و گزینشِ گونهی مناسب و متناسب با شرایطِ امروز، خود حایز فراسنجهایی در حوزهی “موسیقی و درمان” است.
در حینِ نگارش این نوشتار بهیاد آوردم که در ایام قرنطینگی نوروزی، خبرگزاری مهر با دکتر«علیرضا امینی» (موسیقیدرمانگر، محقق و موسیقیدان) مصاحبهای ترتیب داد و امینی مطالب و نکات خوبی را به خوانندگان آن گفتگو یادآور شد.۱
از قضا با انتشار آلبومِ «دورها آواییست....» که در اسفندماه ۹۸ و در بحبوحهی شب عید ۱۳۹۹ و در وانفسای کرونا انتشار یافت، بسیار ذهنم برانگیخته شد تا در ادامهی آن گفتگوی نوروزی، مصداقِ بارزی از یک موسیقیِ آرامشبخش و – تقریباً – مناسب با سلایق و علایقِ امروزیان را از آقای علیرضا امینی جویا شوم.
علیرضا امینی، محقق و اندیشمند در دو شاخهی علومِ درمانی و علومِ موسیقی، بنا بهدرخواست راقمِ این سطور، در یادداشت مرحمتیاش در مورد آلبوم مذکور چنین نوشته است: «بشر از نخستین روزهای حیاتِ فردیاش، بعد از مرتفع شدن نیازهای اولیه با دردهایش نیز آشنا شد و بنابر اولین ابزارهای در دسترس، در کاهش دردهایش تلاش کرده است.
کلیهی طبهای جایگزین و سنتی که در قرن بیستم توانست در بعضی لحظات طبهای مدرن را عقب بزند تنها تکیهگاهش لایههای اولیه شخصیت و مزاج و طبایع و اخلاطِ بشر است که همچنین در رسالاتِ خطی و کهن و داستانها و روایات و آداب و رسوم بشر اولیه و اقوام بدوی، ردپای درمانهای طبیعی را میبینیم.
“موسیقی و درمان” که بیشتر باید از آن بهموسیقی و حفظ روان آدمی تعبیر کرد، وظیفهای خطیر در حفظ ایستایی روح و روانِ بشرِ امروزی دارد که در درمان بیماریهای سایکوتیک(روان) در لایههای اولیه و درمان بیماری سوماتیک(بدن) در لایههای پنهان آن کاربردهای فراوان دارد.
مبانی این بحث هنری یک همایش چند روزهی علمی میطلبد تا بشود هرآنچه از آن میدانیم را بهیک پیوند دو سویه علم و هنر تبدیل کنیم و تجویز موسیقی در این مقوله پیشنیازهای متعددی نیاز دارد که از این سطور بیرون است ولی در این مختصر همین بس که بدانیم هنرمندانی که در این روزها میتوانند نغماتی ملایم یا بهقول رسالاتِ کهن، الحانِ لَیِّن را بسازند و بنوازند، بهنوعی درمانگران جامعهی پُر از درد این روزهای ما هستند که شاید اگر بشرِ همیشه بیمارِ امروز در رژیم شنوایی خود، چند دوز روزانه و شبانه از این ادویه و اشربههای شنودی میل و نیوش کند، بهیقین دردهای مبهمی از او درمان میشود که در مسیر انسان کامل شدن برای در مدینهی فاضلهی فارابی زیستن، آماده گردد.
من [علیرضا امینی] که قریب به بیست سال است آوارهی دو وادی علوم درمانی از یکسو و علوم موسیقی از سوی دیگر شدهام بهخوبی دریافتم، دردهای روح و روانِ انسان همه از ثقلِ شنوایی است نه ثقلِ هاضمه! که همین روحدردیها و روانپریشیها، جسم را بیمار میکند و زمینگیرِ هزار و یک درد شناخته و ناشناخته میشویم.
آلبومِ “دورها آواییست….”، در بعضی از لحظات حاوی بداهههایی درونگرایانه است که از نَفَسِ “صادق جان چراغی” و انگشتانِ “بردیا جان صدرنوری” در گوشِ نسیم زمزمه میشود تا برود و برود و باد شود و طوفان کند. از پیانوی بردیا صدرنوری نور میریزد تا چراغِ صادق چراغی در دستان ما مشایخ مردمان امروز، نورانی شود تا گرداگردِ شهر، آدم بیابیم و از دیوها و ددها دورمان سازد.
در “دورها آواییست….” شاید بشود یک حَبِ نباتِ شفا یافت و بهقول ابیاتی از خودم که در یک منظومهام سرودهام میشود خوش خوش بخوانیم:
من ملول از دیو و از دد نیستم
تا کنون با صدهزارش زیستم
دیوی و خوی ددی شایستهتر
تا که انسانی ز دد هم دیوتر
در “دورها آواییست….” نسخههای شفادِه زیادی در لحظاتِ دلدادگی اصوات برای دردهای تمدنِ مکدر امروزها پیچیدهاند که امید است در شنیدنشان همهی درد بشر به دوا برسد، انشالله.»۲ (امینی، ۱۳۹۹)
امید است که کرونا و هرگونه ویروس و بیماری و دردِ بیدرمان از جامعهی بشری رخت بربندد، و امروزیان نیز علیرغم ورزش و خوراک سهوعدهی روزانهشان جهت تقویت قوای جسمی، وعدههایی را نیز برای قوت روح و ذهنشان تخصیص دهند و خود را از شادی و نشاط و شادابی و ورزشِ ذهن و جان، دور ننمایند.
و اما «صادق چراغی» (متولد اول اردیبهشت ۱۳۴۹- همدان)، چهرهی نامآشنای هنری و رسانهای است. چراغی فراگیری موسیقی را با ساز «نِی» آغاز کرد و آن را در محضر «محمدعلی کیانینژاد» ادامه داد. پس از آن بیشتر از نوازندگی، زمان خود را برای فراگیری دانشِ آهنگسازی گذاشت. نوازندگی برخی سازهای بادی که در موسیقی اقوام نواخته میشود از دیگر تکاپوهای اوست. اینگونه بود که آموزش ساز «دونَلی» را خدمت «شیرمحمد اسپندار»، «سُرنا» را نزد زندهیاد «حاجعلی همدانی» و «بالابان» را نزد «ماشاءالله رسام» آغاز کرد. در ادامه، پیشرفتهای پیشآمده برای این سازها در گسترۀ بزرگ ایرانِ فرهنگی را باارزش دانست و مطالعه دراینباره، بیشترِ پُرکاریهای پسینِ چراغی را دربرگرفت کهاین کنکاش، هنوز هم برای او مهم و باارزش است. روش نوازندگی چراغی با ساز دودوک را میتوان، دستاوردِ این پیگیری و پیشینهی آموزشی و پژوهشیاش محسوب داشت.۳
مجموعه برنامههای «ایل بانگ» از شبکه رادیویی فرهنگ بهتهیهکنندگی و اجرای صادق چراغی، از معدود برنامههای «پژوهش محور» و «پژوهش بنیانِ» موسیقی در صدای جمهوری اسلامی ایران میباشد که مدتهاست بدون قیلوقال مشغول خدمتگزاری در عرصه فرهنگ و هنر این مرزوبوم است. این مجموعه برنامهها، برنامههایی پژوهشی و گزارشی در زمینه موسیقی ایرانیاند که از رادیو فرهنگ پخش میشود. مجموعه برنامههای ایل بانگ در سه بستهی تخصصی «آواز ایرانی»، «موسیقی نواحی» و «مجله موسیقی»، تهیه و پخش میشود.
صادق چراغی، موسیقیدانی است که ضمن فعالیت در حوزه موسیقی، در حوزههای پژوهشیِ موسیقی نیز – چه در حوزه رسانه و چه غیر از آن – فعالیتهای گستردهای داشته است. آنطور که در رزومه این هنرمند گرامی آمده است، صادق چراغی پژوهشگر، آهنگساز و سرپرست گروه موسیقی «ایل» و در سوابق کاری وی، مدرک درجه دو هنری از وزارت ارشاد، تهیه و تولید برنامه پژوهشی ایل بانگ در زمینه موسیقی ایرانی از رادیو فرهنگ، ساخت بیش از ۱۰۰ قسمت از موسیقی مستند ایران به کارگردانی «حمید مجتهدی»، انتشار آلبومهای «از خشت و خاک» و «روی در آفتاب» با صدای «علیرضا قربانی»، عضویت در شورای سیاستگذاری رادیو در سالهای ۹۰ و ۹۱، ساخت و تولید موسیقی سریال «تفنگ سر پُر» و نمایشهای «شیخ صنعان» و «بانوی خیال» و مشاور و کارشناس برنامه موسیقی اقوام شبکه تلویزیونی سحر بهچشم میخورد. همچنین اجراهای گوناگون داخلی و خارجی گروه موسیقی «ایل»، از جمله اجرا در مقر اروپایی سازمان ملل در ژنو، اجرا در مقر اصلی یونسکو در پاریس، اجرا در کنسرواتوار برن (سوئیس)، کنسرواتوار چایکوفسکی کییف (اکراین)، فستیوال گفتگوی فرهنگها در تالانژ فرانسه و اجراهایی در چک (پراگ)، اتریش (وین و سالزبورگ)، هند (دهلینو) و شناساندن موسیقی ایرانی در برنامه تلویزیونی فرانسه، بخشی از اجراهای این آهنگساز کشورمان است.
بهغیر از این، صادق چراغی سابقه و تجربهی امور اجرایی در جشنوارههای معتبر مختلفی را نیز در کارنامه هنری خویش دارد که از جملهی آنها «جشنواره موسیقی سورناوا» و چندین دوره «جشنواره موسیقی نواحی ایران» است.۴
شایان ذکر است آخرین آلبوم صادق چراغی بهنام «سال نو سلام» در آستانهی نوروز ۱۴۰۰ منتشر شد. برای این موسیقیدان و موسیقیپژوه ارزنده و گرانمایه آروزی توفیق روزافزون داریم.
پینوشت:
۱. امینی، علیرضا. ۱۳۹۸. یک توصیه به مردم در روزهای کرونایی: معجزه «شنیدن» را فراموش نکنید. خبرگزاری مهر: ۲۸ اسفند.
۲. یادداشت مرحمتی علیرضا امینی به محمدرضا ممتازواحد جهت نگارش نوشتار فوق (امرداد ۱۳۹۹).
۳. ممتازواحد، محمدرضا. ۱۳۹۹. بهبهانه انتشار آلبوم «دورها آوایی است»: ورود رنگ صوتی جدید در فضای موسیقی دستگاهی. پایگاه خبری- تحلیلی موسیقی فارس: ۳۰ تیر.
۴. ممتازواحد، محمدرضا. ۱۳۹۷. مروری بر کارنامه هنری «صادق چراغی»: ایل بانگ، از سورناوا تا موسیقی نواحی ایران. روزنامه اطلاعات: ضمیمه ادبی هنری، ۴ اردیبهشت.