موسیقی فارس-آستیاژ ضیایی: شهر شنیداري واژهاي براي بیان موسیقایی اثر متقابل صدا و فضاي شهري بر یکدیگر است، به معنی ترکیب خلاقیت با زندگی روزمره و رفتارهاي اجتماعی. منظر شنیداري یک شخص از فضاي شهر، به سادگی با قدم زدن در آن شهر شکل میگیرد، اما توجه به موسیقی در شهر بهعنوان فصل مشترك صدا و شهر، تجربه روزمره ما از شهر را به تمرینی زیباشناسانه تبدیل خواهد کرد. برخوردهاي روزمره، رویدادهاي شهري و معماري بناها همه و همه ابزاري براي فعل و انفعالات اجتماعی با فضاي شهر هستند و این شهر است که همیشه منبع الهام و مکانی براي ظهور موسیقی بوده است.
منبع ریتم و صدا، مانند آنچه در موسیقی سبک جز شنیده میشود. تجربه روزانه شهري با تفسیر فعال از محیط پیرامون نشات میگیرد، مانند صداي ترمز، بوي روغن سوخته یا صداي چرخهاي ماشینی که به سرعت به سمت شخص در حرکت است. اما آنچه در اینجا اهمیت پیدا میکند، توجه به آشنا کردن شهروندان عادي و رهگذران شتابزده در زندگی شهري امروز با مقوله صدا و موسیقی است. در کشورهاي پیشرو در زمینه موسیقی، از هر فرصتی براي نهادینه کردن و ارتقای سطح کمی و کیفی و بهره از مزایاي اجتماعی موسیقی در زندگی روزمره شهري استفاده میشود. شاید بتوان گفت که بهترین سنین براي آشنایی با موسیقی دوران کودکی است.
شناخت سازها، صداها، سبکها و آموزشهاي اولیه. یکی از روشهاي نوین براي دستیابی به این هدف که همزمان فضاي شهري و مقوله موسیقی را به هم پیوند میدهد، جانمایی سازهاي مختلف در فضاهاي عمومی شهر و ارائه دستورالعملهاي ساده براي نواختن با این سازهاست. یکی از فضاهاي مناسب براي جانمایی این سازها که براي کودکان نیز جذابیت ویژه اي دارد، پارکها و زمینهاي بازي هستند. در این زمینه تجربههاي موفقی در دنیا وجود دارد که یکی از مهمترین آنها با عنوان مجموعه سازهاي محیطی راپسودي 2 بسیار شناخته شده است. این سازها براي افزودن به زمینهاي بازي، مراکز گروههاي اجتماعی، مدارس یا دیگر اماکن و فضاهاي عمومی بسیارند. نواختن با این سازها، فعالیتی مناسب براي همه سنین است که شهروندان را تشویق میکند که با هر سنی و با هر توانایی، مهارت موسیقایی خود را به اشتراك بگذارند و از حضور در این فضاها لذت ببرند.
برخلاف گروههاي موسیقی و ارکسترها، چیزي تحت عنوان نت خارج یا اصطلاحا فالش در این سازها وجود ندارد. بچهها از کوچک گرفته تا بزرگ و با هر توانایی میتوانند با این سازها بنوازند و بلافاصله موسیقیهاي ملودیک یا ریتمیک زیبایی پدید آورند. به وجود آوردن نوعی از موسیقی ساده و قابل دسترس میتواند عاملی براي ترغیب کودکان و نوجوانان براي پیگیري آموزش به روشهاي سنتی شوند. این سازها، تجربه صوتی کاملی را ارائه میدهند. همچنین این مجموعه سازها براي همه بچهها شانسی ایجاد میکنند تا همکاري با دیگران و کار گروهی را در یک فعالیت خلاقانه تجربه کنند. از ویژگیهاي مهم این سازها این است که قابل استفاده با صندلی چرخدار هستند. این سازها همچنین براي کودکانی با نیازهاي ویژه مناسبند مانند کودکان مبتلا به اوتیسم، زیرا نواختن موسیقی میتواند براي بالا بردن حس اعتماد به نفس و همچنین ارتقاي حس تعلق و مسوولیتپذیري به مکان موثر باشد.
این آنسامبل طوري طراحی شده که هر ترکیبی از نتها در آن دلپذیر باشد. در جهان این مجموعه سازها بهعنوان خلاقانهترین و بهترین در نوع خود شناخته شدهاند. صداي سازهاي راپسودي پیچیده و در عین حال بسیار دلنشین هستند. همه این سازها در دسته بندي سازهاي پرکاشن قرار میگیرند چون همگی با چوب دستی نواخته میشوند. هر سازي در محدوده نت خاصی را قرار میگیرد که در ترکیب با هم هارمونی زیبایی را پدید میآورند. سیستم تنال این سازها، طوري است که به افراد آموزش ندیده اجازه میدهد که تنها از طریق گوش دادن بداهه نوازي داشته باشند. همچنین با استفاده مکرر، این سازها مانند روز اول باقی میمانند و هرگز از کوك خارج نمیشوند. علاوه بر آن، مواد سازنده و روش ساخت طوري طراحی شدهاند که در مواجهه با شرایط آب و هوایی مختلف مقاوم باشند. در مجموع میتوان گفت که سه دلیل اصلی براي کاربردي بودن این مجموعه سازها وجود دارد:
– آنها بسیار مفرح و داراي عملکرد ساده هستند.
– تنها مخصوص افراد آموزش دیده طراحی نشدهاند.
– براي همه افراد قابل دسترس و رایگان هستند.
مجموعه دیگري از این سازها با عنوان پارك فرینت وجود دارد که توسط موسیقیدان مشهور آمریکایی و برنده جایزه گرمی، ریچارد کوك طراحی شدهاند. در این مجموعه تمرکز بر روي بحث موسیقی درمانی از طریق نواختن این سازها بوده است. از مزایاي استفاده از این سازها این است که حواس استفادهکنندگان را به خود جلب کرده و قسمتهای زیادي از ذهن را همزمان با خود درگیر میکند. این موسیقی قابلیت انطباق با تواناییهاي شخص را دارد و کمک بسیار مناسبی براي تقویت حافظه است، استرس را کنترل کرده و اعضاي حرکتی را ارتقا میدهد. یکی از جدیدترین فضاهاي شهري که در آن از این مجموعه سازها استفاده شده است در فستیوال موسیقی جز در مونترآل کانادا است. این فستیوال حدود سه دهه است که هر ساله تعداد زیادي افراد متخصص و مشتاق را از همه دنیا جذب میکند. در مجموع میتوان گفت آنچه در توجه به این مجموعه تجهیزات بهعنوان المان یا نوعی مبلمان شهري که قابلیت افزودن به فضاهاي شهري را دارند اهمیت دارد، استفاده از این ایده خلاقانه براي ایجاد سرزندگی در فضاهاي عمومی شهرهاي امروز است.
شهروندان در کلانشهرهاي امروزي به دنبال مفري براي فرار از شلوغی شهرهاي متراکمند، آشنا کردن افراد عادي با مقوله صدا و موسیقی از طرق مختلفی امکانپذیر است، از توجه به فضاهاي پیاده و عمومی و استفاده از موسیقی خیابانی گرفته تا استفاده از اپهاي مختلف که صداهاي خاطرهانگیز را در محلات مختلف تداعی میکنند، اما در این میان جانمایی مجموعه سازهاي محیطی در فضاهاي مناسب، علاوه بر آشنا کردن استفادهکنندگان خصوصا کودکان با مقوله موسیقی، افزونه زیبا و جذابی در منظر شهري خواهد بود. آنچه تجربه موفق کشورهاي پیشرو نشان میدهد، این گامهاي کوچک و اولیه است که فرهنگ شنیداري درست را در شهروندان نهادینه خواهد کرد. در کلانشهري مانند تهران نیز با وجود پتانسیل جمعیتی بالا و فضاهاي شهري متعدد بهرهگیري از ایدههاي خلاقانهاي از این دست، از توجه متخصصان حوزه شهري به این مقوله، تهیه طرحهاي توجیهی و در نهایت همکاري نهادهاي اجرایی خصوصا واحد زیباسازي شهر امکانپذیر خواهد بود. آنچه غیر قابل انکار است مزایاي بازگرداندن سرزندگی به محیط شهري از طریق صدا و موسیقی است.